ناباروری در مردان و زنان و نحوه تشخیص آن
۱. ناباروری چیست؟
ناباروری به ناتوانی یک زوج در باردار شدن پس از ۱۲ ماه رابطه جنسی منظم و بدون جلوگیری گفته می‌شود. این مشکل ممکن است ناشی از مشکلات در هر یک از طرفین یا ترکیبی از عواملی باشد که مانع از بارداری می‌شوند. در حالیکه ناباروری در گذشته بیشتر به عنوان یک مشکل زنان تلقی می‌شد، امروزه مشخص شده است که به طور مساوی بر مردان و زنان تأثیر می‌گذارد.
۲. آمار ناباروری در جهان
ناباروری یک مشکل بزرگ بهداشت عمومی در سراسر جهان است که میلیون‌ها نفر را تحت تأثیر قرار می‌دهد. طبق آمار سازمان بهداشت جهانی (WHO)، حدود ۴۸ میلیون زوج و ۱۸۶ میلیون نفر در سراسر جهان به ناباروری مبتلا هستند. تخمین زده می‌شود که ۱۰ تا ۱۵ درصد از زوج‌ها در سنین باروری با مشکل ناباروری مواجه هستند. شیوع ناباروری براساس منطقه جغرافیایی به دلیل عوامل اجتماعی-اقتصادی، فرهنگ های مختلف و دسترسی به خدمات درمانی متفاوت است.
۳. آمار ناباروری در ایران
نرخ ناباروری در ایران، به ویژه با کاهش نرخ زاد و ولد در کشور به یک نگرانی فزاینده تبدیل شده است. طبق مطالعات اخیر وزارت بهداشت ایران، حدود ۲۰.۲ درصد از زوج‌های ایرانی دچار ناباروری هستند که این میزان بالاتر از میانگین جهانی است. عواملی مانند ازدواج دیر هنگام، استرس، آلودگی‌های محیطی و تغییرات سبک زندگی با افزایش شیوع ناباروری در ایران مرتبط دانسته شده‌اند.
۴. انواع مدل‌های ناباروری
ناباروری می‌تواند براساس علت یا عوامل مؤثر به چندین نوع تقسیم شود:
-
ناباروری اولیه (Primary infertility)
ناتوانی در باردار شدن یا حفظ بارداری علیرغم رابطه جنسی منظم و بدون جلوگیری، بدون اینکه قبلاً بارداری رخ داده باشد.
-
ناباروری ثانویه (Secondary infertility)
مشکل در باردار شدن پس از داشتن یک فرزند یا بارداری قبلی.
-
ناباروری مردانه (Male infertility)
ناباروری به دلیل مشکلات مرتبط با کیفیت، کمیت یا عملکرد اسپرم.
-
ناباروری زنانه (Female infertility)
ناباروری ناشی از مشکلات در سیستم تولیدمثل زنان مانند اختلالات تخمک‌گذاری، مشکلات رحمی یا انسداد لوله‌های فالوپ.
-
ناباروری بدون علت مشخص (Unexplained infertility)
زمانیکه علیرغم انجام آزمایش‌های گسترده هیچ علت واضحی در یکی از طرفین شناسایی نشود.
۵. علائم ناباروری در مردان
مردان مبتلا به ناباروری ممکن است علائم آشکاری نداشته باشند، اما برخی از نشانه‌های کلیدی عبارتند از:
- اختلال نعوظ (Erectile dysfunction) : مشکل در حفظ نعوظ در طول رابطه جنسی.
- کاهش تعداد اسپرم (Low sperm count) : آنالیز منی، نشان دهنده تعداد اسپرم کمتر از حد طبیعی است.
- مورفولوژی یا حرکت غیر طبیعی اسپرم (Abnormal sperm morphology or motility) : اسپرم ممکن است شکل غیرطبیعی داشته یا به درستی حرکت نکند.
- درد یا تورم در بیضه‌ها: این می‌تواند نشان دهنده مشکلات زمینه‌ای مانند واریکوسل (Varicocele) یا عفونت باشد.
- عدم تعادل هورمونی (Hormonal imbalances) : علائمی مانند کاهش موهای صورت یا بدن یا ژنیکوماستی (Gynecomastia) نشان دهنده اختلالات هورمونی هستند.
- مشکلات بهداشتی دیگر: شرایطی مانند چاقی یا سابقه عفونت‌های مقاربتی(Sexually Transmitted Infections ) یا STI) ) می‌توانند به ناباروری کمک کنند.
۶. علائم ناباروری در زنان
زنان ممکن است علائم مختلفی را تجربه کنند که نشان دهنده ناباروری یا مشکلات زمینه‌ای در باروری باشد:
- قاعدگی‌های نامنظم: این امر ممکن است نشان دهنده مشکلات تخمک گذاری مانند سندرم تخمدان پلی‌کیستیک ( (Polycystic Ovary SyndromeیاPCOS) ) باشد.
- قاعدگی‌های دردناک: درد شدید یا درد لگن ممکن است نشان دهنده اندومتریوز (Endometriosis) یا فیبروم (Fibroids) باشد.
- عدم وجود قاعدگی (Amenorrhea) : نبود چرخه‌های منظم قاعدگی ممکن است نشان دهنده عدم تعادل هورمونی یا یائسگی زودرس (Premature ovarian failure) باشد.
- درد در حین رابطه جنسی: این موضوع می‌تواند به دلیل اندومتریوز یا مشکلات رحمی باشد.
- بیماری التهابی لگن ( (Pelvic Inflammatory DiseaseیاPID) ) : سابقه PID می‌تواند منجر به ایجاد زخم و انسداد لوله‌های فالوپ شود.
- تغییرات وزن غیر قابل توضیح: افزایش یا کاهش شدید وزن می‌تواند بر تخمک گذاری تأثیر بگذارد.
7 . تست های تشخیص ناباروری در مردان
تشخیص ناباروری مردان به مجموعه‌ای از آزمایش‌ها نیاز دارد، از جمله:
- آنالیز اسپرم (Semen analysis) : آزمایش اصلی برای ارزیابی تعداد، حرکت و شکل اسپرم.
- آزمایش‌های هورمونی (Hormonal tests) : سطوح هورمون‌های تستوسترون، LH، FSH و پرولاکتین اندازه‌گیری می‌شوند تا عدم تعادل هورمونی شناسایی شود.
- آزمایش‌های ژنتیکی (Genetic testing) : برای بررسی ناهنجاری‌های ژنتیکی مانند سندرم کلاین فلتر یا حذف‌های کروموزمی Y
- سونوگرافی اسکروتال (Scrotal ultrasound) : برای ارزیابی ساختار بیضه‌ها و شناسایی ناهنجاری‌هایی مانند واریکوسل.
- آزمایش ادرار پس از انزال: برای بررسی وجود اسپرم در ادرار که ممکن است نشان دهنده انزال معکوس باشد.
8. تست های تشخیص ناباروری در زنان
زنان نیز باید مجموعه‌ای از آزمایش‌های تشخیصی را برای شناسایی علت ناباروری انجام دهند
- آزمایش تخمک‌گذاری (Ovulation testing) : آزمایش‌های خونی یا کیت‌های خانگی برای اندازه‌گیری سطوح هورمون‌های مرتبط با تخمک‌گذاری.
- هیستروسالپنگوگرافی ( (Hysterosalpingographyیا (HSG): روش رادیوگرافیک برای ارزیابی باز بودن لوله‌های فالوپ و ناهنجاری‌های رحمی.
- سونوگرافی واژینال (Transvaginal ultrasound) : برای بررسی تخمدان‌ها، رحم و لوله‌های فالوپ.
- آزمایش‌های هورمونی (Hormonal tests) : بررسی سطوح FSH، LH، تیروئید و AMH برای ارزیابی ذخیره تخمدانی.
- لاپاروسکوپی (Laparoscopy) : یک روش جراحی کم تهاجمی برای مشاهده حفره لگن و تشخیص اندومتریوز یا زخم‌ها.
- آزمایش‌های ژنتیکی (Genetic testing) : بررسی جهش‌های ژنتیکی مرتبط با ناباروری، مانند سندرم X شکننده.
- بیوپسی آندومتر (Endometrial biopsy) : نمونه برداری از پوشش داخلی رحم برای بررسی مشکلات لانه‌گزینی.
9. راه‌حل‌های درمان ناباروری
گزینه‌های درمان ناباروری براساس علت زمینه‌ای متفاوت است که طبق تشخیص پزشک متخصص انتخاب می شوند و این متد های درمانی عبارتند از:
- تغییرات سبک زندگی (کاهش وزن، ترک سیگار و کاهش مصرف الکل)
- داروها (Medications)
- جراحی (Surgery)
- تکنیک‌های کمک باروری یا ART) )
نتیجه‌گیری
ناباروری یک مشکل پیچیده است که میلیون‌ها زوج را تحت تأثیر قرار می‌دهد و عوامل متعددی در مردان و زنان در آن دخیل هستند. پیشرفت‌های علمی در تشخیص و درمان، امکان بهبود شانس بارداری را فراهم کرده است. درمان‌های مبتنی بر ART، مانند IVF، نقش مهمی در حل این مشکل دارند و تغییرات سبک زندگی می‌توانند کمک‌کننده باشند. آزمایشگاه ژنتیک پزشکی و پاتوبیولوژی نیل با تجهیزات پیشرفته و پرسنل مجرب خود، در این مسیر همراه شما است.